مرتضی حائری یزدیمرتضی حائری یزدی (۱۳۳۴-۱۴۰۶ه.ق/۱۲۹۵-۱۳۶۴ه.ش)، فرزند آیت‌اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، مؤسس حوزه علمیه قم، از فقها، علمای شیعه و مدرسان حوزه علمیه قم بود. وی از شاگردان پدرش، سید محمدتقی خوانساری و سید محمدرضا گلپایگانی و سید محمد محقق یزدی، سید محمد حجت کوهکمری، سید احمد خوانساری، حاج آقاحسین بروجردی و امام خمینی بود. آیت الله حائری پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، در مجلس خبرگان قانون اساسی فعالیت داشت. ایشان تالیفاتی در فقه، اصول فقه، مباحث قرآنی و تفسیری و مباحث دیگر دارد. فهرست مندرجات۲ - تحصیلات ۳ - شاگردان ۴ - خصوصیات اخلاقی ۵ - خدمات اجتماعی ۶ - تألیفات ۶.۱ - ابتغاء الفضیله ۶.۲ - صلاة الجمعه ۶.۳ - خلل الصلاة و احکامه ۶.۴ - کتاب الخمس ۶.۵ - کتاب الطهاره ۶.۶ - آثار اصولی ۶.۷ - آثار تفسیری ۶.۸ - آثار دیگر ۷ - وفات ۸ - عناوین مرتبط ۹ - فهرست منابع ۱۰ - پانویس ۱۱ - منبع ۱ - تاریخ ولادتمرتضی حائری یزدی روز چهاردهم ذی حجه سال ۱۳۳۴ ه. ق/۱۲۹۵ش. در اراک به دنیا آمد. او نخستین پسر آیت‌اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، مؤسس حوزه علمیه قم، بود. ۲ - تحصیلاتمرتضی حائری در شش سالگی همراه پدر به قم رفت. [۱]
حائری یزدی، مرتضی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، مقدمه استادی، ص ۱۲.
[۲]
مجله درسهایی از مکتب اسلام، سال ۲۶، ش ۲، ج۱، ص۱۱.
ادبیات را نزد محمدعلی ادیب تهرانی و شیخ ابوالقاسم نحوی فرا گرفت. پس از گذراندن مراحل اولیه سطح فقه و اصول، سطوح عالی را نزد سید محمدتقی خوانساری و سید محمدرضا گلپایگانی و سید محمد محقق یزدی، معروف به داماد، فرا گرفت. سپس مدتی در محضر پدر خود شاگردی نمود و پس از وفات او، حدود پانزده سال در درس‌های فقه و اصولِ پدر همسر خود (سید محمد حجت کوهکمری) و سید احمد خوانساری شرکت کرد.وی از کسانی بود که برای اقامت آیت‌اللّه حاج آقاحسین بروجردی در قم تلاش کرد و مدتی در حلقه درس وی حضور یافت. بخش الهیاتِ اسفار صدرالمتألهین را خصوصی درس گرفت و بر سایر مباحث آن کتاب نیز با مطالعه و رجوع به امام خمینی (ره) وقوف یافت. [۳]
شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، ج۲، ص۱۲۴ـ۱۲۵.
[۴]
حائری یزدی، مرتضی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، مقدمه استادی، ج۱، ص۷۶.
[۵]
حائری یزدی، مرتضی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، مقدمه استادی، ج۱، ص۸۸.
[۶]
حائری یزدی، مرتضی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، مقدمه استادی، ج۱، ص۲۰۴.
[۷]
حائری یزدی، مهدی، خاطرات دکتر مهدی حائری یزدی، ج۱، ص۶۱.
[۸]
نشریه آفاق نور، ج۱، ص۱۷، سال ۱، ش ۱، زمستان ۱۳۸۱.
حائری از دو مرجع تقلید مبرِّز نجف، سید ابوالحسن اصفهانی و آقا ضیاءالدین عراقی، گواهی اجتهاد داشت [۹]
حائری یزدی، مرتضی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، مقدمه استادی، ص ۲۴۲.
و پس از سال‌ها تدریس مقدمات و سطح، از حدود سی سالگی به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت که نزدیک سی سال طول کشید.وی از استادان بارز حوزه و به دقت و ژرف‌اندیشی معروف بود و شاگردان بسیاری تربیت کرد که برخی از آنان از مدرّسان بزرگ حوزه شدند. حائری، علاوه بر تدریس فقه و اصول، جلسات تفسیر قرآن و عقاید نیز داشت. [۱۰]
حائری یزدی، مرتضی، صلاة الجمعة، مقدمه، ص۴ـ۵.
[۱۱]
نشریه آفاق نور، ج۱، ص۱۷ـ۱۹، سال ۱، ش ۱، زمستان ۱۳۸۱.
۳ - شاگردانحاج آقا مرتضی، بیش از چهل سال تدریس در حوزه علمیه قم شاگردان ممتازی تربیت و تحویل جامعه داد که بعضی از آنها عبارتند از: ۱. سید عباس خاتم یزدی. ۲. شیخ حسین شب زنده‌دار. ۳. شهید محمد مهدی ربانی املشی. ۴. محمد محمدی ری‌شهری. ۵. شیخ محمدحسین امراللهی. ۶. میرزا محمد پیشوایی ترک‌آبادی. ۷. شیخ محمدحسین بهجتی، (شفق) امام جمعه اردکان. ۸. سید علی آقا محقق داماد. ۹. محمدحسین اشعری. ۱۰. سیدحسن آل طه. ۱۱. سید صادق حسینی مآب یزدی. ۴ - خصوصیات اخلاقیحاج آقا مرتضی زهد و تقوا، ساده‌زیستی، دوری از مظاهر فریبنده دنیا، نا دیده گرفتن تشریفات ظاهری، پرهیز از خلاف‌گویی و تملق و دیگر صفات نیکو را از پدر بزرگوارش به ارث برده بود. تا آخر عمر در خانه پدریش که با خشت و گل ساخته شده بود، زندگی کرد. مراعات وجوه و اموال عمومی را می‌کرد. رفع گرفتاری‌های مردم درمانده، بر طرف کردن مشکلات زندگی آنها از دیگر خصوصیات بارز این مرد بزرگ بود. درب خانه‌اش به روی مردم باز بود، حاجت‌مندان به راحتی می‌توانستند نیازهای خود را با وی در میان بگذارند و مشکلات خود را به وسیله او حل کنند. نماز جماعت او در مسجد اعظم قم، باشکوه و معنویت خاصی برگزار می‌شد. ایشان علاقه خاصی به اهل بیت (علیهم السلام) بویژه حضرت امام رضا (علیه‌السلام) داشت و به گونه‌ای که اگر در درس نام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) را می‌شنید، اشک از دیدگانش سرازیر می‌گشت. به سادات و ذریه پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) علاقه خاصی داشت و برای آنها احترام ویژه‌ای قائل بود. وی به تعظیم شعائر دینی، از جمله زیارت مشاهد مشرّفه و برگزاری مجالس ذکر اهل‌بیت پیامبر (علیهم‌السلام)، تقید خاصی داشت. [۱۲]
حائری یزدی، مرتضی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، مقدمه استادی، ص۱۵ـ۱۶، ۲۰ـ۲۱.
[۱۳]
حسینی یزدی، صادق، شرح زندگانی حضرت آیت‌اللّه مؤسس و فرزند برومندشان آیت‌اللّه حاج‌شیخ مرتضی حائری (ره)، ج۱، ص۷۵.
[۱۴]
حسینی یزدی، صادق، شرح زندگانی حضرت آیت‌اللّه مؤسس و فرزند برومندشان آیت‌اللّه حاج شیخ مرتضی حائری (ره)، ج۱، ص۸۲.
[۱۵]
حسینی یزدی، صادق، شرح زندگانی حضرت آیت‌اللّه مؤسس و فرزند برومندشان آیت‌اللّه حاج شیخ مرتضی حائری (ره)، ج۱، ص۱۱۰.
[۱۶]
حسینی یزدی، صادق، شرح زندگانی حضرت آیت‌اللّه مؤسس و فرزند برومندشان آیت‌اللّه حاج شیخ مرتضی حائری (ره)، ج۱، ص۱۱۹.
۵ - خدمات اجتماعیتأسیس صندوق ذخیره علوی، مؤسسه مبارزه با فقر و مؤسسه سرپرستی ایتام، از خدمات اجتماعی و عام‌المنفعه او در شهر قم است. [۱۷]
حائری یزدی، مرتضی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، مقدمه استادی، ص۲۵ـ۲۸.
[۱۸]
مجله درسهایی از مکتب اسلام، سال ۲۶، ش ۲، ج۱، ص۱۴.
[۱۹]
حسینی یزدی، صادق، شرح زندگانی حضرت آیت‌اللّه مؤسس و فرزند برومندشان آیت‌اللّه حاج شیخ مرتضی حائری (ره)، ج۱، ص۷۳ـ۷۴.
[۲۰]
حسینی یزدی، صادق، شرح زندگانی حضرت آیت‌اللّه مؤسس و فرزند برومندشان آیت‌اللّه حاج شیخ مرتضی حائری (ره)، ج۱، ص۷۹ـ۸۰.
[۲۱]
حسینی یزدی، صادق، شرح زندگانی حضرت آیت‌اللّه مؤسس و فرزند برومندشان آیت‌اللّه حاج شیخ مرتضی حائری (ره)، ج۱، ص۸۴.
[۲۲]
حسینی یزدی، صادق، شرح زندگانی حضرت آیت‌اللّه مؤسس و فرزند برومندشان آیت‌اللّه حاج شیخ مرتضی حائری (ره)، ج۱، ص۱۴۵.
[۲۳]
حسینی یزدی، صادق، شرح زندگانی حضرت آیت‌اللّه مؤسس و فرزند برومندشان آیت‌اللّه حاج شیخ مرتضی حائری (ره)، ج۱، ص۱۵۹.
او پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، از سوی مردم استان مرکزی برای عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسی انتخاب شد. [۲۴]
اطلاعات، ش ۱۵۹۲۲، ۱۵ مرداد ۱۳۵۸، ص ۲.
(برای سخنرانی‌های وی در مجلس خبرگان قانون اساسی رجوع کنید به [۲۵]
ایران مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج۱، ص۴۵۷ـ۴۵۹.
[۲۶]
ایران مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج۱، ص۶۰۹ـ۶۱۲.
)۶ - تألیفاتآثار فقهی حائری عبارت‌اند از : ۶.۱ - ابتغاء الفضیلهابتغاءُ الفضیلة فی شرح الوسیله، که شرحی موجز و استدلالی بر وسیلة النجاةِ سید ابوالحسن اصفهانی است. بخشی از آن در یک مجلد در ۱۳۸۳ در قم چاپ شد و دیگر مجلدات خطی کتاب، پس از وفات مؤلف، به کتابخانه آیت‌اللّه مرعشی نجفی اهدا گردید. [۲۷]
حائری یزدی، مرتضی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، مقدمه استادی، ص۱۴.
[۲۸]
مدرسی طباطبائی، حسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه: کلیات و کتابشناسی، ص ۳۷۵.
[۲۹]
نشریه آفاق نور، ج۱، ص۲۰، سال ۱، ش ۱، زمستان ۱۳۸۱.
۶.۲ - صلاة الجمعهصلاة الجمعه، حاوی مباحثات حائری در مبحث نماز جمعه که از ۱۳۴۹ش آن‌را تدریس می‌کرد و با افزودن بعضی مطالب تکمیلی به آنها، صلاة الجمعه را نگاشت که در ۱۴۰۹ در قم به چاپ رسید. متن کتاب بر اساس قواعد الاحکام علامه حلّی است و مؤلف در بعضی فروع، از آثار دیگر نیز استفاده کرده است. [۳۰]
حائری یزدی، مرتضی، صلاة الجمعة، مقدمه، ص۸.
۶.۳ - خلل الصلاة و احکامهخلل الصلاة و احکامه، که با تحقیق شاگرد او محمدحسین امراللهی در ۱۴۲۰ در قم چاپ شد. ۶.۴ - کتاب الخمسکتاب الخمس، کتابی نسبتا مفصّل که به‌صورت فتوایی نگاشته شده و از فروع فقهیِ مندرج در کتاب‌های قدما (قواعد الاحکام، شرایع الاسلام، اللمعة الدمشقیه، العروة الوثقی، وسیلة النجاه و منابع دیگر) بهره گرفته و مؤلف شرحی مفصّل، استدلالی و تحلیلی بر این متن فتوایی نوشته است. این کتاب، همراه با شرح آن، در ۱۴۱۸ با تحقیق محمدحسین امراللهی در قم چاپ شد. ۶.۵ - کتاب الطهارهکتاب الطهاره که شرح عروة الوثقی تا مبحث «احکام اموات» است. همچنین رساله‌هایی درباره نماز مسافر، حدیث رفع و موضوع «تَعاقُبِ ایادی» در غصب، حاشیه‌ای بر مکاسب شیخ انصاری و حاشیه‌ای بر کتاب الصلوة آیت‌اللّه عبدالکریم حائری یزدی نوشته است. ظاهرآ هیچ‌یک از این نوشته‌ها تاکنون به چاپ نرسیده است. [۳۱]
شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، ج۲، ص۱۲۵.
[۳۲]
نشریه آفاق نور، ج۱، ص۲۰ـ۲۱، سال ۱، ش ۱، زمستان ۱۳۸۱.
۶.۶ - آثار اصولیمهمترین اثر حائری در اصول فقه، کتابِ مبانی الاحکام فی اصول شرایع الاسلام، یک دوره کامل اصول فقه به ترتیب مباحث کفایة الاصول است و در واقع چکیده بحث‌های دوره اول درس خارج اصول فقه او در طول دوازده سال تدریس است. جلد اول این کتاب، با تعلیقاتی در پایین صفحات و مقدمه سید مصطفی محقق داماد، در ۱۳۸۲ش/ ۱۴۲۴ از سوی محمدحسین امراللهی در قم چاپ شد. دیگر آثار اصولی او عبارت‌اند از: حاشیه بر کفایة الاصول و حاشیه بر بخش «اجتهاد و تقلید» کتاب العروة الوثقی. [۳۳]
نشریه آفاق نور، ج۱، ص۲۱، سال ۱، ش ۱، زمستان ۱۳۸۱.
۶.۷ - آثار تفسیریحائری درباره برخی مباحث قرآنی و تفسیری آثاری دارد. «پرتوی از انوار آسمانی» عنوان مجموعه‌ای از مقالات اوست که در نخستین شماره‌های مجله مکتب تشیع در موضوع اعجاز قرآن چاپ شد و صورت کامل‌تر آن را برادرش، مهدی حائری یزدی، با نام علوم قرآن به چاپ رساند. [۳۴]
حائری یزدی، مرتضی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، مقدمه استادی، ص ۱۴.
[۳۵]
نشریه آفاق نور، ج۱، ص۱۶۸، سال ۱، ش ۱، زمستان ۱۳۸۱.
مقالاتی از او با عنوان «مباحثی در تفسیر سوره حمد» نیز، در دوازده شماره نشریه کتابخانه عمومی مسجد اعظم قم، از ۱۳۴۴ تا ۱۳۴۵ش منتشر شد. [۳۶]
قاسم‌زاده، مرتضی، گذری بر نشریه کتابخانه عمومی مسجد اعظم، ج۱، ص۱۱۴، پیام حوزه، سال ۸، ش ۳، پاییز ۱۳۸۰.
[۳۷]
قاسم‌زاده، مرتضی، گذری بر نشریه کتابخانه عمومی مسجد اعظم، ج۱، ص۱۱۹، پیام حوزه، سال ۸، ش ۳، پاییز ۱۳۸۰.
مقالات «استدلال در قرآن»، «تفسیر سوره کوثر»، «تفسیر سوره مَسَد» و تفسیر چند آیه از قرآن کریم، از جمله آیه مودت و آیه بلاغ، از دیگر آثار قرآنی اوست که برخی از آنها چاپ شده است. [۳۸]
فصلنامه بینات، سال ۱، ش ۳، پاییز ۱۳۷۳، ص۱۳ـ ۲۵.
[۳۹]
فصلنامه بینات، سال ۲، ش ۱، بهار ۱۳۷۴، ص۱۹ـ۳۱.
[۴۰]
فصلنامه بینات، سال ۳، ش ۱، بهار ۱۳۷۵، ص۱۷ـ۲۴.
مجموعه تألیفات قرآنی و تفسیری حائری همراه با چکیده عربی و انگلیسی آنها در آفاق نور (ویژه‌نامه آثار قرآنی آیت‌اللّه شیخ مرتضی حائری (ره)) در ۱۳۸۱ش در قم چاپ شد. وی درباره برهان‌های عقلی و قرآنیِ اصول اعتقادات نیز تألیفی دارد که در آفاق نور [۴۱]
نشریه آفاق نور، ج۱، ص۲۱۷ـ۳۷۲، سال ۱، ش ۱، زمستان ۱۳۸۱.
به چاپ رسیده است.۶.۸ - آثار دیگربرخی دیگر از آثار حائری عبارت‌اند از: مجموعه یادداشت‌ها درباره خاطرات شخصی او در مورد خود و پدرش و نیز ماجراهایی معنوی و عرفانی که با نام سِرّ دلبران در ۱۳۷۷ش، با مقدمه رضا استادی، در قم چاپ شد، و مجموعه چند سخنرانی‌اش در ایام فاطمیه به تحریر خود او که در نسخه‌های محدودی تکثیر شده است. [۴۲]
حائری یزدی، مرتضی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، مقدمه استادی، ص۱۵.
اشعاری هم از او برجای مانده است. [۴۳]
حائری یزدی، مرتضی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، مقدمه استادی، ص۲۴ـ ۲۵.
[۴۴]
حائری یزدی، مرتضی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، مقدمه استادی، ص۶۵.
[۴۵]
حائری یزدی، مرتضی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، مقدمه استادی، ص۱۶۷ـ۱۶۸.
[۴۶]
مجله درسهایی از مکتب اسلام، سال ۲۶، ش ۲، ج۱، ص۱۶ـ۱۷.
۷ - وفاتحاج آقا مرتضی حائری در شب ۲۴ جمادی الثانی ۱۴۰۶ ه. ق، مصادف با ۲۵ اسفند ۱۳۶۴ ه. ش، درگذشت. آیت‌الله العظمی سید محمدرضا گلپایگانی (رحمة‌الله‌علیه) بر پیکر او نماز خواندند و پس از تشییع باشکوه در مسجد بالا سر حرم حضرت معصومه (علیهاالسلام) پایین پای پدر بزرگوارش به خاک سپردند. [۴۷]
حائری یزدی، مرتضی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، مقدمه استادی، ص۲۸ـ۲۹.
[۴۸]
مجله درسهایی از مکتب اسلام، سال ۲۶، ش ۲، ج۱، ص۱۴.
۸ - عناوین مرتبطمبانی الاحکام فی اصول شرائع الاسلام. ۹ - فهرست منابع(۱) نشریه آفاق نور، سال ۱، ش ۱ (زمستان ۱۳۸۱)؛ (۲) ایران. مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران ۱۳۶۴ـ۱۳۶۸ش؛ (۳) حائری یزدی، مرتضی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، به کوشش رضا استادی، قم ۱۳۷۷ش؛ (۴) حائری یزدی، مرتضی، صلاة الجمعة، قم ۱۴۰۹؛ (۵) حائری یزدی، مهدی، خاطرات دکتر مهدی حائری یزدی، به‌کوشش حبیب لاجوردی، تهران ۱۳۸۱ش؛ (۶) حسینی یزدی، صادق، شرح زندگانی حضرت آیت‌اللّه مؤسس و فرزند برومندشان آیت‌اللّه حاج شیخ مرتضی حائری (رحمة‌الله‌علیه)، قم ۱۳۸۱ش؛ (۷) مجله درسهایی از مکتب اسلام، سال ۲۶، ش ۲ (اردیبهشت ۱۳۶۵)؛ (۸) شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، تهران ۱۳۵۲ـ۱۳۵۴ش؛ (۹) قاسم‌زاده، مرتضی، گذری بر نشریه کتابخانه عمومی مسجد اعظم، پیام حوزه، سال ۸، ش ۳ (پاییز ۱۳۸۰)؛ (۱۰) مدرسی طباطبائی، حسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه: کلیات و کتابشناسی، ترجمه محمدآصف فکرت، مشهد ۱۳۶۸ش. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبع• نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. • سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مرتضی حائری یزدی» تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۱۱/۱۳. • دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «مرتضی حائری یزدی»، ج۱، ص۵۷۶۱. رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 1406 (قمری) | زادگان سال 1334 (قمری) | شاگردان آیت‌الله سید محمدرضا گلپایگانی | شاگردان آیت‌الله سید‌احمد خوانساری | شاگردان آیت‌الله سیّدمحمّد حجّت کوهکمری | شاگردان امام خمینی | شاگردان حاج‌آقا حسین طباطبایی بروجردی | شاگردان سید محمد محقق داماد | شاگردان سیدمحمدتقی خوانساری | شاگردان شیخ عبدالکریم حایری یزدی | عالمان شیعه سده 14 (شمسی) | عالمان شیعه قرن 14 (قمری) | مدفونان در حرم حضرت معصومه | نمایندگان مجلس خبرگان قانون اساسی
|